Ik zal het maar eerlijk zeggen. 

Ik ben bang. En boos. 

Zojuist word ik uitgenodigd voor een training om ChatGPT te leren gebruiken. Met welk doel? Dat mijn preken effectiever worden!

Dit is de grens.

Het AI monster gaat nu echt te ver. 

Van mijn preken blijf je af. 

Daar spreekt God. 

Daar wil ik geen eenheidsworst, geen samenvatting van alles wat er te vinden is, geen logaritmes. 

Daar wil ik Christus ontmoeten. 

Daar laat ik me verzoenen met God en leer ik me om te keren, anders te denken en te leven.

Ik besluit gelijk maar terug te mailen.

Goedemorgen,

Ik val meteen maar met de deur in huis. Maar ik schrik van je mail. Ben je serieus bezig om ChatGPT de kerk in te krijgen? In het hart van de gemeente van Christus, in de evangelieverkondiging? 

Ik heb mezelf voorgenomen om ‘het’ nooit te gebruiken. Ik zou er veel over kunnen zeggen. En misschien ga ik dat nu al typend ook doen. Maar volgens mij is hier meer aan de hand, en dat wil ik aan je voorleggen. 

Ik denk niet dat elke techniek in principe neutraal is om te gebruiken. 

Ik weet het, dit zal voor jou vrij heftig klinken, maar AI lijkt mijns inziens iets demonisch aan te boren. Ik begin het idee te krijgen dat het kwaad de ultieme vorm gevonden lijkt te hebben om zich aan de mensheid op te dringen. AI krijgt duidelijk religieuze trekken. 

Het is meer intuïtie, maar als dat klopt, is AI mogelijk een soort digitaal Ouija-bord. Iets met een geest lijkt erdoorheen te communiceren, en dat iets heeft destructieve verlangens. Machtsconcentratie, stromen aan nepnieuws (‘flood the zone’), enorme klimaateffecten door de stroomvraag, verdrukking van minderheden, polarisatie in alle geledingen van de samenleving, en zo kan ik nog wel even doorgaan.

Er schuilt mijns inziens iets sinisters onder de oppervlakte van de tech-bro’s. 

Alle AI-hulpjes doen zich goed voor, maar zijn erop uit je ‘in te nemen’. Ze slapen nooit, ze vasten altijd, ze houden altijd de wacht, aandachtig naast ons staand. Ze zullen er altijd voor ons zijn en ze zullen altijd antwoorden voor ons hebben. Maar ze manipuleren ons ook – vooral nu ze communiceren met kinderen en tieners wiens hersenen nog in ontwikkeling zijn. 

Door dagelijks enorme hoeveelheden gegevens over ons te verzamelen, kunnen ze ons ook veel diepgaander manipuleren dan we zelf kunnen voorspellen. Ze kunnen je vertrouwen winnen, je ego strelen en je een speciaal gevoel geven. Recent heeft de Sam Altman van ChatGPT open en eerlijk gezegd waar het heengaat: ‘uiteindelijk alles in ons leven vastleggen en onthouden’, ‘een redeneermodel waar je je hele leven instopt’. 

Ik vraag mij af: wat betekent dit voor ons christen-leven. Vraagt dat niet het innemen van de permanent revolutionaire positie die Christus innam? En dan niet moreel of politiek, maar geestelijk. De strijd tegen de ‘machten en overheden in de lucht’.

Nadat ik op ‘verzenden’ heb geklikt, gaat mijn hoofd nog even door.

Ziet niemand dit dan? We worden tot slaaf gemaakt. En we doen het zelf.

Is dat niet exact het tegenovergestelde van wat Christus werk wil doen door zijn Geest? Angstige slaven veranderen in bevrijde kinderen?

Paul Kingsnorth schrijft (in zijn boek vlak voor zijn bekering ‘Bekentenissen van een afvallig milieuactivist’): ‘Als Vooruitgang god is, dan is Technologie de messias die is gekomen om Zijn wil op aarde te vervullen’. Volgens hem doet het technium (zo noemt hij het techniek-monster) grote beloftes om ‘ons te bevrijden van onze aardse ellende en ons naar een eeuwig paradijs voeren waar we zullen veranderen, maar alleen als we ons overgeven aan de wil ervan’. 

Het heeft inderdaad iets totalitairs. Het grijpt om zich heen. Onder het mom van ‘gemakkelijker’ raken we onze vrijheid kwijt. Het gaat ons beheersen, we worden afhankelijk, we wennen er aan. Bruno Latour (Franse filosoof) schrijft over hoe ‘de dingen dwingen’; je moet je uiteindelijk gaan schikken naar de wil van de techniek. We geven onze vrijheid om mens te zijn op in ruil voor de vrijheid om te leven in dromen en gemak. 

Het probleem is: de beloftes die het doet, maakt het natuurlijk ook grotendeels waar. Het is zó accuraat, zó handig, zó tijdbesparend.

Mijn dochter zit op pianoles, en het kost echt nogal wat moeite om Bach te leren spelen. Maar zonder wrijving geen glans. Zonder worsteling geen overwinning. Zonder lijden geen verlossing. We vertaalden hier ooit een stukje van rockzanger Nick Cave over de noodzaak van ‘moeite’ bij creativiteit en schepping, en hij wijst hiermee ChatGPT keihard af.

80 jaar geleden schreef de Nederlands hervormde theoloog Miskotte een boek genaamd ‘Hoofdsom der Historie’. Daarin geeft hij uitleg van het bijbelboek Openbaring. Hij schreef in het boek een hoofdstuk over de valse profeet. 

Het was een man met een profetisch inzicht.

Hij schrijft (iets herschreven naar modern Nederlands):

‘’Je zou willen wegkijken. Je zou je willen terugtrekken en zeggen, ik bemoei me er niet meer mee. Maar juist dat monster, dat systeem, laat jou niet met rust.

Het dringt zich op aan je denken en voelen, aan je huwelijk en gezin, aan de school van je kinderen en de kerk waar je komt, aan wat je leest, hoe je je vrije tijd doorbrengt, wat je draagt, hoe je beweegt, hoe je groet. En waar baseert dat monster zijn enorme aanspraken op? Op zichzelf en op jou.

Want het stelt dat het het volk vertegenwoordigt, en dus van jou de macht gekregen heeft om je te kleineren, te misvormen, leeg te zuigen en te verslinden. En alsof dat nog niet genoeg is, moet je het ook nog mooi vinden. Je moet geloven dat dit vooruitgang is.

De redding van onze beschaving, de ware cultuur. En dan gebeurt het. Juist omdat veel mensen niet goed onder woorden kunnen brengen wat er mis is, geven ze zich eraan over.

Erger nog, ze laten zich vrijwillig klein maken, en aanbidden het systeem dat hen knecht. Mensen offeren hun leven, hun welzijn, hun geweten, en hun laatste beetje gezond verstand op aan deze God. Soms doen ze dat uit overtuiging, misschien zelfs met enthousiasme.

Maar uiteindelijk zal die aanbidding geëist worden. Dan is gehoorzaamheid niet genoeg. De staat, of welk systeem dan ook, zal geloof eisen.

Geloof dat het goed is, dat het heilig is, dat het goddelijk gezag heeft. En dan, dan vallen wij in de handen van een bezeten bezetter.”

Het Bijbelboek Jozua (hoofdstuk 8) geeft misschien nog hoop.

De ondergang van Ai

Daarna zei de HEERE tegen Jozua: Wees niet bevreesd en wees niet ontsteld. Neem al het krijgsvolk met u mee en sta op, trek op naar Ai. Zie, Ik heb de koning van Ai, zijn volk, zijn stad en zijn land in uw hand gegeven.

En jullie, waarde collega-preekmakers, hoe kijken jullie hiernaar?