Henri Nouwen schrijft in zijn prachtige boek ‘De gewonde heler’ een eerste hoofdstuk over ‘dienstbaar zijn in een ontwrichte wereld’. Ik lees het boek nu de 40 dagentijd aangebroken is, en ik het paasverhaal dagelijks door me heen laat gaan. Zoals we Nouwen kennen, komt hij niet met snel scorende oplossingen. Nee, eerst beschrijft hij de binnenwereld van de mens in crisis heel herkenbaar en precies. Om vervolgens twee nieuwe wegen van bevrijding en vrijheid aan te wijzen. Een verhaal van een gewonde heler.

Voor mijn gevoel woedt de storm om ons heen al flink. Ik kom de windvlagen in mijn werk met vluchtelingen en minima in ieder geval dagelijks tegen. Vorige maand nog, kwam er een Eritrese dame in tranen naar me toe. ‘Ik moet plotseling €2000 terugbetalen, iets met onterechte toeslagen’, ik begrijp er niets van’. Wat bleek? Een foutje van het systeem. Ondertussen was er niemand waar ze heen kon, enkel een geautomatiseerde brief en een chatbot op een website. Ik zag de tranen van een slachtoffer van een extreem complexe technologische bureaucratie. ‘Ik was bang, ik heb een maand niet goed gegeten en geslapen’.

Nouwen schrijft (in 1979: The Wounded Healer): ‘Het naïeve geloof in de mogelijkheden van de technologie heeft zijn geloof verloren. We worden ons pijnlijk bewust van het feit dat de krachten die de mens zouden moeten redden, tegelijk de potentie van zelfvernietiging in zich dragen’. Een grote, complexe en ‘slimme’ industrie dreigt nu ook het ecologische evenwicht totaal te verstoren. Maar de echte crisis vindt daardoor wellicht plaats binnenin de mens. Beangstigende vragen. Welke kant gaat het uit? Komt het nog wel goed? Kan ik er nog iets aan doen? Of ben ik ‘de laatste in het experiment van het leven’? Waarom zou ik trouwen en kinderen krijgen, studeren en carrière maken, nieuwe ideeën ontwikkelen, nieuwe structuren opzetten als ik me afvraag of er wel een morgen zal zijn?

De ontwrichte situatie in de wereld om ons heen kan mij soms verlammen. Dan raak ik verward door alle paradoxen om ons heen. Aan de ene kant de uiterst gecompliceerde en kostbare pogingen om het leven van één mens te redden door middel van een harttransplantatie, en aan de andere kant de enorme machteloosheid van de wereld om te hulp te komen, als duizenden mensen door gebrek aan voedsel sterven. Aan de ene kant het vermogen van de mens om snel naar een andere planeet te reizen (en daar een nieuwe beschaving te gaan bouwen?), en aan de andere kant een hopeloos onvermogen om een eind te maken aan een zinloze oorlog.

Ik zie het ook bij mensen mij heen. Momenten van angst en vreugde lijken soms plaats te maken voor een sluimerende apathie of verveeldheid. ‘Onze geest wordt volledig in beslag genomen door de suïcidale potenties van onze eigen wereld’. Niets lijkt nog urgent. Er zijn geen opwindende, haalbare doelstellingen meer om voor te werken. Je wordt misschien niet meteen echt depressief, maar, je mist ergens de hoop, de spirit, de zin van alles. Ik laat me dan liever een beetje verdoven door Netflix..

Nouwen steekt nog een spade dieper: ‘Er lijkt in onze tijd een besef van continuïteit te ontbreken, dat van zo’n vitaal belang is voor een creatief leven’. Langzaam dooft een besef van eeuwigheid of onsterfelijkheid uit. ‘Als iemand namelijk niet meer in staat is aan zijn eigen dood voorbij te zien en geen relatie meer heeft met wat zich uitstrekt voorbij de tijd en ruimte van zijn leven, dan verliest hij de drang tot scheppen en de hartstocht van het mens-zijn. Alleen wie zichzelf verantwoordelijk voelt voor de toekomst kan hopen of wanhopen. Mensen raken verlamd door desoriëntatie en fragmentatie, opgesloten binnen de muren van hun eigen sterfelijkheid’.

Nou, dat klinkt inderdaad niet ‘Paas-erig’. Niet echt vol leven. Een beetje doods.

Welke nieuwe, leven-gevende paasgedachten zijn nu heilzaam? Hoe kan Jezus Christus werkelijk een bron van hoop worden zoals Hij dat voor zovelen was in crisistijd? Nouwen beschrijft vervolgens twee wegen van bevrijding die volgens hem wél aansluiten bij degene wiens geest dreigt te verdoven te midden van hopeloosheid.

De weg van de mysticus (1) en de weg van de revolutionair (2).
We zien de Messias in het paasverhaal als eerste als mysticus optreden. ‘En Hij ging de stad uit en vertrok, zoals Hij gewoon was, naar de Olijfberg’ (Lukas 22:39).

We zien hier niet een activistische man die zenuwachtig rondrent om mensen te verlossen. We zien de Mensenzoon hier de stad uit gaan. Hij verlaat de plek waar de machten en krachten het sterkst aanwezig lijken te zijn. Hij zoekt de afzondering, de stilte, en gaat naar de olijfberg. ‘Zoals Hij gewoon was’, een goede gewoonte dus. Hij wist dat dit essentieel was in tijden van onheil. De contemplatie, stil staan, zoekend, smekend en biddend met zijn Vader in de hemel. Dat als eerste. Telefoon uit, de natuur in.

Jezus knielde daar neer en bad: ‘Vader, als U wilt, neem deze drinkbeker van Mij weg; maar niet Mijn wil, maar de Uwe geschieden. En aan Hem verscheen een engel uit de hemel, die Hem versterkte. En hij kwam in zware zielenstrijd en bad des te vuriger En Zijn zweet werd als grote druppels bloed, die op de aarde neervielen’. (Lukas 22:42-44)

Hier doorbreekt Hij alle apathie en stoot door tot de diepe onderstroom van zijn eigen ziel waarin hij alle vragen, pijn, droefheid en ellende waarneemt en articuleert. Niet enkel een mindfull bewust worden van zijn eigen gevoelens en gedachten, nee, Hij richt zich met zijn diepste worsteling, ‘zware zielenstrijd’, ook rechtstreeks tot Zijn Vader. De schepper van hemel en aarde. Daar moet je dan dus zijn. Bidden is hier in de hof voor Jezus niet een vrome versiering van het leven, maar ‘de adem van zijn menselijke existentie’. De crisis, de onmacht, de ellende uitroepen naar God zelf.

En misschien, heel misschien komt er dan naar jou ook ‘een engel uit de hemel’ om je te ‘versterken’.

Jezus onderkent vervolgens dat hij een unieke plaats inneemt in het grote eeuwige verhaal. Biddend ervaart hij daar zichzelf ‘niet langer als een geïsoleerd individu, gevangen in de demonische keten van oorzaak en gevolg, maar als een mens die in staat is de begrensdheid van zijn eigen crisissituatie te overstijgen en verder te kijken dan zijn eigen persoonlijke belangen’. Mededogen en opoffering blijken de enige mogelijkheid tot verlossing.

De mystieke weg. Dat gaat niet vanzelf in mijn leven. Ik heb deze 40-dagentijd mijn twitter wachtwoord alvast maar door mijn vrouw laten aanpassen..

Naast een biddende Jezus, zien we Jezus in het paasverhaal ook als revolutionair, die de crisissituatie volledig overstijgt. Hier gaat het niet meer om de keuze tussen de huidige wereld en een betere wereld, nee, dit gaat over geen wereld of een volledig nieuwe wereld. Gods doel is niet een betere mens, maar een nieuwe mens. Wel een toekomst of geen toekomst. Aanpassing of restoratie is geen oplossing meer. De mensheid is bezig met zichzelf om het leven te brengen met al zijn absurde technologische uitvindingen. Het heeft geen zin meer om bomen te snoeien of takken uit te dunnen.

De wortels van een zieke samenleving, moeten uitgerukt worden. Een wereld die beheerst wordt door uitputting, onderdrukking en uitbuiting kan niet meer gered worden door integratiegesprekken, collectieve maatregelen tegen vervuiling, ontwikkelingswerk, programma’s tegen armoede en wetgeving voor mensenrechten. Alleen een totale radicale omwenteling van de bestaande orde kan een oplossing zijn. Het gaat hier over machten van zonde en van het kwaad die tot destructie en in ultieme zin tot de dood zullen leiden. Dáár moet mee afgerekend worden. Die moeten verslagen worden. Een ware revolutie! En dié strijd, dié kan alleen door God zelf gevoerd worden. Een overwinning, zichtbaar in een stervend mensenlichaam. Een triomfator, opgewekt uit de dood.

Jezus is hier een revolutionair, zegt Nouwen, ‘die geen extremist geworden is, daar hij geen ideologie aanbood, maar zichzelf’. Aan een mysticus die zijn intieme relatie met God gebruikt om zich vervolgens verre te houden van het maatschappelijke kwaad, hebben we niks. Nee, Jezus schokte zijn omgeving zozeer met zijn ‘verloste levenswandel’ dat men hem zelfs wilde executeren als een rebel.

De combinatie van deze twee wegen, mystiek en revolutie, is volgens Nouwen de derde, christelijke weg. Twee aspecten van dezelfde poging een radicale verandering tot stand te brengen. Niet het één zonder het ander. Geen enkele mysticus kan voorkomen zelf een maatschappijcriticus te worden, want ‘reflecterend over zichzelf zal hij de wortels van een zieke samenleving ontdekken’. Op dezelfde manier kan ‘geen enkele revolutionair eraan ontkomen zijn eigen menselijke conditie onder ogen te zien, daar hij midden in de worsteling om een nieuwe wereld tot de ontdekking zal komen, dat hij ook vecht tegen zijn eigen reactionaire angsten en valse ambities’.

Geen revolutie zonder gebed. Geen gebed zonder revolutie.
Deze twee wegen samen geven mij hoop in de storm. Mijn betrokkenheid met de wereld hangt dan niet af van het onmiddellijke resultaat (na de opstanding blijft het een zootje op de wereld). Mijn hoop is dan ook niet gebaseerd op een activistische levensstijl of zichtbare, concrete successen. Mijn hoop ligt dan in de belofte die ons gegeven is. Deze belofte bracht niet alleen Abraham ertoe op reis te gaan naar een onbekend land; ze inspireerde niet alleen Mozes om zijn volk uit te leiden uit de slavernij; ze is ook het leidmotief voor elke christen die blijft wijzen op een nieuw leven zelfs oog in oog met verderf en dood. ‘Verlaat je vertrouwde omgeving en ga op weg naar een land dat Ik je zal wijzen’ (Genesis 12).

Deze hoop, aldus Nouwen, ‘is niet alleen verankerd in de ziel van het individu, maar gefundeerd op het historische Christusgebeuren, dat een definitieve breuk betekent in de deterministische keten van menselijk vallen en opstaan. Het is een grootse, dramatische bevestiging dat er licht is aan de andere kant van de duisternis’. Dankzij Pasen is onweersprekelijk duidelijk geworden dat ‘het veranderen van het mensenhart’ (de weg van de mysticus) en ‘veranderen van de mensenmaatschappij’ (de weg van de revolutionair) geen afzonderlijke taken zijn, maar dat zij evenzeer met elkaar verbonden zijn als de twee balken van het kruis.

Misschien is het al te laat. Misschien gaat de Machine ons allemaal vermorzelen. Misschien heeft de groeiende onbalans zowel in de cultuur als in de natuur, het point of no return al lang bereikt. Maar zou mij dat doen wanhopen? Nee, want ik kijk naar Jezus Christus. Zijn sterven én opstanding laten mij zien dat nadat alles uit lijkt te draaien op de dood, er een nieuw verhaal begint. Ik wil me laten leiden door dat visioen!

Dan vult die belofte van een nieuwe wereld mijn dromen en gedachten en probeer ik me niet af te laten leiden door triviale ambities van het moment. Dan helpt dat visioen mij om door te gaan, met alle risico’s van dien, in de groeiende zekerheid dat eens op een dag de mensen eindelijk vrij zullen zijn. Dan kijk ik uit naar alle tekenen van hoop en belofte, midden in de storm.

Dan herken ik onze creatieve, goede activiteiten in deze wereld als ‘eerste tekenen’ van wat ik in het hiernamaals zal zien. Een land vol beloften. Dan wil ik de sensitiviteit ontwikkelen om elk mosterdzaadje op te merken. Om elk succes te aanvaarden als genadegave. Verheugende leefexperimenten, hechte vriendschappen, kleurrijke kindertekeningen, opzwepende liederen, ja elk oprecht gebed waarmee iemand de ketenen van zijn of haar crisissituatie probeert af te schudden, en boven zichzelf uit reikt naar de bron van nieuw leven.

Dan zing ik straks, op het paasfeest, weer uit volle borst de bekende Gospel mee:

Because He lives, I can face tomorrow
Because He lives, my fear is gone
Because I know: He holds the future
and life is worth the living just because He lives